Đền Mẫu Đông Cuông ở đâu Yên Bái?

Toạ lạc giữa không gian núi rừng thanh tĩnh bên dòng sông Hồng hiền hòa, Đền Mẫu Đông Cuông thuộc địa phận xã Đông Cuông, huyện Văn Yên, tỉnh Yên Bái từ lâu đã được biết đến như một trong những ngôi đền linh thiêng bậc nhất xứ Tây Bắc. Nơi đây lưu giữ gần như nguyên vẹn dấu ấn lịch sử, kiến trúc và phong tục thờ Mẫu của cư dân vùng cao, trở thành điểm dừng chân quen thuộc của đông đảo du khách thập phương trong những hành trình chiêm bái, cầu an, cầu lộc mỗi dịp đầu xuân. Đền là nơi tôn thờ Mẫu Thượng Ngàn – vị Mẫu Đệ Nhị trong tín ngưỡng Tam Phủ, đồng thời phụng thờ các vị thần hộ quốc và những anh hùng đã hi sinh vì độc lập dân tộc. Lễ hội truyền thống được tổ chức hằng năm tại đền mang đậm bản sắc văn hoá địa phương, được cộng đồng gìn giữ và trao truyền qua nhiều thế hệ, góp phần làm phong phú đời sống tâm linh của đồng bào vùng thượng du. Với những giá trị đặc biệt ấy, Đền Mẫu Đông Cuông đã được UBND tỉnh Yên Bái xếp hạng Di tích lịch sử – văn hoá cấp tỉnh, khẳng định vị thế quan trọng của ngôi đền trong đời sống văn hoá vùng Tây Bắc.

Sự tích đền Mẫu Đông Cuông

Ở đền Đông Cuông, hình tượng Mẫu Thượng ngàn cai quản 81 cửa rừng có sự pha trộn, chồng lớp bởi rất nhiều truyền thuyết ở các thời đại khác nhau. Theo truyền tụng, đây vốn là một ngôi miếu nhỏ thờ thần núi, thần rừng. Ngôi miếu này trở thành đình vào thời Lê và đến triều Nguyễn thì đổi thành đền.

Theo ghi chép của Lê Quý Đôn trong “Kiến văn tiểu lục”, ngôi miếu này thờ Đông Quang công chúa nổi tiếng anh linh, giúp dân lập bản lập mường, dạy dân bách nghệ, chữa bệnh, cứu đói. Vào đời vua Lê Thái Tổ đã phong bà là Lê Mại Đại Vương, sau khi bà phù hộ cho vua Lê đánh tan giặc. Đền Đông Cuông còn có tên là đền Thần Vệ quốc theo sắc phong của triều đình Nguyễn.

Ở đền Đông Cuông, Mẫu Thượng ngàn là bậc anh linh, quyền cao tối thượng nhưng gần gũi, bình dị trong đời sống tâm linh của người dân. Ngoài thờ Mẫu Đệ nhị Thượng ngàn, đền Đông Cuông còn thờ thần Vệ quốc – các vị thần người bản địa có công trong kháng chiến chống giặc Mông – Nguyên như: Hà Đặc, Hà Chương, Hà Bổng…là những người từng lãnh đạo nhân dân nơi đây chống giặc Mông – Nguyên, bị tử trận.

Kiến trúc đền Mẫu Đông Cuông

Về những nét đặc sắc của quần thể di tích lịch sử cấp quốc gia đền Đông Cuông, Đền Đông Cuông là cụm di tích gồm 4 điểm: Ngoài đền chính còn có Miếu Cô, Miếu Cậu và Miếu Đức Ông tọa lạc bên hữu ngạn sông Hồng đối diện với ngôi đền chính. Đền và khu vực đền có liên quan đến đền Ngọc Tháp và đền Hùng (Phú Thọ). Trong đền chính có cung cấm thờ 2 ngôi tượng. Sau cung mẫu có cung chúa, bên phải là cung thờ Chúa Sơn Trang, bên trái thờ Đức Trần Triều. Cấu trúc nhà đền còn có miếu thần linh và động sơn trang. Đây là ngôi đền cổ từ xưa đến nay vẫn giữ được bản sắc dân tộc và nét văn hóa của người Tày Khao Đông Cuông.

Đền Đông Cuông thờ Mẫu Thượng Ngàn

Đền Đông Cuông được nhiều nhà nghiên cứu văn hóa dân gian nhận định là vùng khởi nguồn của Mẫu Thượng ngàn trong hệ thống thờ Mẫu của người Việt. Và có vị trí cực kỳ quan trọng trong hệ thống thờ đạo Mẫu, được coi là cội nguồn của Mẫu Thượng Ngàn. Hàng năm, cứ xuân thu nhị kỳ, vào đầu năm bắt đầu từ tháng Giêng đến tháng 3 âm lịch và cuối năm vào từ tháng 8 đến hết tháng 12 âm lịch, các thanh đồng trên mọi miền đất nước thường về đền Đông Cuông để lễ Mẫu và “bắc ghế hầu Thánh”. Thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ nói chung và thờ Mẫu Thượng ngàn nói riêng trong sinh hoạt tín ngưỡng dân gian đã xuất hiện từ lâu đời ở Văn Yên, tồn tại và có sức sống lâu bền trong nhân dân, nhất là khi “Thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt” được UNESCO công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại.

Những năm gần đây, đền Đông Cuông là điểm nhấn tâm linh tín ngưỡng của đông đảo nhân dân và du khách thập phương trong hành trình du lịch văn hóa tâm linh, nhớ về nguồn cội. Mỗi năm có tới hàng trăm ngàn lượt du khách từ khắp các tỉnh, thành trong nước hành hương tìm về đền Mẫu Đệ Nhị Thượng ngàn dâng hương kính Mẫu, vãn cảnh đền và cầu nguyện cho quốc thái dân an, cầu lộc, cầu tài, cầu bình an trong cuộc sống.

Sắm lễ đền Mẫu Đông Cuông

Theo phong tục từ xưa, con hương nên mang lễ vật trình cửa đình, đền, miếu, phủ. Lễ vật có thể to hoặc nhỏ, ít hoặc nhiều nhưng quan trọng nhất vẫn là phải có tâm. Khi đi lễ Mẫu Đông Cuông, bạn có thể chuẩn bị lễ mặn hoặc lễ chay tùy tâm.

Khi chọn đồ lễ Mẫu Đông Cuông, con hương nên chọn những phẩm lễ mang màu xanh lá. Do đây là màu áo của Mẫu Đệ Nhị khi về đồng. Điều này sẽ thể hiện tấm lòng thành kính, mọi mong muốn sẽ cầu được ước thấy.

Khi đi tu lễ đền Mẫu, con hương chú ý nên sắm sửa đủ lục cúng, tức 6 thứ đồ cúng gồm hương, hoa, đăng, trà, quả, thực. Du khách hành hương có thể tự sắm lễ ở nhà và mang đi. Nhưng nếu không chuẩn bị trước được thì có thể đặt mua lễ tại các đơn vị cung cấp lễ ở ngay cổng đền. Văn Hóa Tâm Linh xin chia sẻ một số gợi ý cách sắm lễ đền mẫu Đông Cuông như sau:

– Hương nhang, tiền vàng

– Hoa tươi (hoa loa kèn, hoa huệ,…)

– Đèn nến

– Trà (nước ngọt, nước lọc)

– Quả mới (thanh long, táo, cam, xoài)

– Thức ăn (xôi chè, xôi gấc, phẩm oản, bánh kẹo, lễ mặn (giò, gà)

Tuy nhiên, không phải cứ phải sắm nhiều lễ, mâm cao cỗ đầy là được thánh chứng phù trì nhiều hơn. Đồ lễ đơn giản chỉ là phương tiện truyền tải tấm lòng, do các ngài chứng tâm chứ không chứng lễ. Cái cần thiết nhất là tâm trong sáng, thành kính của người dâng lễ.

Văn khấn Mẫu Đông Cuông

Nam mô A Di Đà Phật!

Nam mô A Di Đà Phật!

Nam mô A Di Đà Phật!

Con lạy chín phương Trời, mười phương Chư Phật, Chư Phật mười phương.

Con kính lạy đức chúa Thượng Ngàn đỉnh thượng cao sơn triều mường Sơn tinh công chúa Lê Mại Đại Vương Ngọc điện hạ.

Con kính lạy Đức Thượng Ngàn chúa tể Mị Nương Quế Hoa công chúa tối tú tối linh, cai quản ba mươi sáu cửa rừng mười hai cửa bể.

Con kính lạy chư tiên, chư thánh chư thần, Bát bộ sơn trang, thập nhị tiên nương, thánh cô thánh cậu, Ngũ hổ Bạch xà Đại tướng.

Hương tử con là: ……………………………

Ngụ tại: …………………………………………..

Nhân tiết ………. chúng con thân đến …………. phủ chúa trên ngàn đốt nén tâm hương, kính dâng lễ vật, một dạ chí thành, chắp tay khấn nguyện, cúi xin lượng cả bao dung, thể đức hiếu sinh ra tay cứu vớt, độ cho chúng con cùng cả gia quyến bốn mùa được chữ bình an, tám tiết hưng long thịnh vượng, lộc tài quảng tiến, công việc hanh thông, giải vận giải hạn, biến hung thành cát, đổi họa ra tường, như ý sở cầu, tòng tâm sở nguyện.

Giãi tấm lòng thành, cúi xin chứng giám.

Cẩn tấu.

Lễ hội đền Đông Cuông

Lễ hội đền Mẫu Đông Cuông là lễ hội văn hóa tâm linh, ẩn chứa nhiều nét văn hóa độc đáo và cổ kính. Hàng năm, cứ mỗi dịp Tết đến xuân về, lễ hội đền Đông Cuông lại được tổ chức vào ngày Mão đầu tiên của năm mới với phần lễ được tổ chức tại đền Mẫu đúng với nghi thức truyền thống như: đón ông Mo về đền, lễ mổ trâu trắng tế thần, lễ rước kiệu Mẫu sang sông, lễ dâng hương. Phần hội đa dạng, phong phú và mang đậm bản sắc văn hóa các dân tộc như đẩy gậy, kéo co, vật dân tộc, ném còn, đu tiên, đua thuyền…Bên cạnh đó, du khách thập phương đến hành hương, chiêm bái trong dịp này còn được tham gia các hoạt động trong phần hội như: thi đấu các môn thể thao dân tộc, các trò chơi dân gian, biểu diễn nghệ thuật quần chúng, trình diễn trang phục dân tộc, xe thư viện lưu động và tham quan mua sắm tại các gian hàng chợ quê và tham quan gian trưng bày báo xuân của Hội Nhà Báo tỉnh Yên Bái.

Ngoài lễ hội đầu năm, đền Đông Cuông còn tổ chức 1 lễ hội cơm mới vào tháng 9 âm lịch với chương trình của Festival thực hành tín ngưỡng đạo Mẫu; trình diễn trang phục thực hành tín ngưỡng đạo Mẫu; rước nước thiêng ở sông Hồng; triển lãm, trưng bày tranh, ảnh, thực hành nghi lễ thờ Mẫu. Giới thiệu, quảng bá về hình ảnh, con người, sản phẩm quế Văn Yên đến với du khách thập phương trong và ngoài nước như: hội chợ giới thiệu các sản phẩm quế; giới thiệu về trang phục, ẩm thực, tín ngưỡng của các dân tộc trên địa bàn huyện.

Ý nghĩa văn hóa của đền Đông Cuông

Trong tâm thức người dân Yên Bái và cả vùng Tây Bắc, Đền Đông Cuông từ lâu đã trở thành biểu tượng thiêng liêng gắn liền với sông núi và đời sống tinh thần cộng đồng. Hình tượng Mẫu Thượng Ngàn được tôn thờ tại đây không chỉ hiện hữu như một vị thần bảo hộ, mà còn được xem là linh khí của núi rừng, hóa thân thành đấng che chở cho đồng bào các dân tộc. Người dân tin rằng nhờ ân đức của Mẫu, mà mưa thuận gió hòa, mùa màng tươi tốt, cuộc sống an vui, bản làng yên bình qua bao thế hệ.

Mỗi dịp lễ hội, dòng người hành hương từ khắp mọi miền lại trở về ngôi đền cổ kính này để dâng nén hương thơm, gửi gắm niềm tin và lời cầu mong bình an. Trên mảnh đất linh thiêng ấy, tín ngưỡng thờ Mẫu không chỉ là nghi lễ tâm linh, mà còn là sợi dây gắn kết cộng đồng, tạo nên đời sống tinh thần phong phú, nhân văn, đậm đà bản sắc Việt.

Nhận thức được giá trị đặc biệt của di tích, huyện Văn Yên và địa phương đã không ngừng chăm lo, bảo tồn và phát huy không gian văn hoá này. Việc tu bổ, tôn tạo các hạng mục như Miếu Cô, Miếu Cậu, Động Sơn Trang, Đền chính… được chú trọng thực hiện thường xuyên, nhằm gìn giữ vẻ trang nghiêm của di tích và đáp ứng nhu cầu sinh hoạt tín ngưỡng ngày càng lớn của nhân dân. Công tác quản lý, tổ chức lễ hội ngày càng bài bản hơn, từ an ninh trật tự, bảo vệ môi trường, đến văn hoá ứng xử trong không gian thờ tự, nhằm xây dựng hình ảnh một điểm đến tâm linh văn minh, thân thiện và chuẩn mực.

Bên cạnh giá trị vật thể, Đền Đông Cuông còn là nơi bảo tồn và thực hành di sản văn hoá phi vật thể đặc sắc – tín ngưỡng thờ Mẫu Tam Phủ của người Việt, di sản đã được UNESCO ghi danh. Các nghi lễ hầu đồng, rước Mẫu, lễ hội cầu mùa, lễ cơm mới… được tổ chức trang trọng, góp phần lan tỏa giá trị tinh thần của đạo Mẫu, đồng thời khẳng định vai trò quan trọng của đền như một trung tâm văn hoá – tín ngưỡng của khu vực.

Những năm gần đây, các hoạt động lễ hội tại Đền Đông Cuông được tổ chức quy mô và sáng tạo hơn, hướng tới việc quảng bá rộng rãi nét đẹp của tín ngưỡng thờ Mẫu, thu hút du khách và những người hành nghề tín ngưỡng từ khắp mọi vùng miền. Qua đó, hình ảnh Đền Đông Cuông ngày càng lan toả, trở thành điểm nhấn trong bản đồ du lịch tâm linh của vùng Tây Bắc.

Tự hào là nơi mang dấu tích linh thiêng của Mẫu Đệ Nhị Thượng Ngàn, nhân dân huyện Văn Yên luôn nỗ lực duy trì không gian lễ hội trang nghiêm – chu đáo – văn minh, để mỗi người khi trở về nơi này đều cảm nhận được sự thiêng liêng, sự ấm áp của niềm tin và sự gắn kết cộng đồng. Đối với người dân nơi đây, Đền Đông Cuông không chỉ là một di tích, mà còn là hồn cốt văn hoá, là điểm tựa tinh thần vững bền qua bao thế hệ.