Tam phủ Công đồng, Tứ phủ Vạn linh

Tam Phủ Công Đồng Tứ Phủ Vạn Linh là một cụm từ mà có thể sẽ có rất nhiều người không hiểu hoặc hiểu sai ý nghĩa của cụm từ này. Xem số mệnh sẽ giải thích cho các bạn hiểu về "Tam Phủ Công Đồng và Tứ Phủ Vạn Linh" là tín ngưỡng văn hóa tâm linh còn gọi là Đạo Mẫu đã có từ rất lâu đời tại Việt Nam. Trong đời sống tâm linh, người Việt xưa theo đa thần giáo. Họ thờ các vị thiên thần, nhân thần, nhiên thần (vạn vật). Ở đây chúng ta sẽ nói đến tín ngưỡng thờ Tam phủ, Tứ phủ của người Việt được UNESCO đã công nhận “Thực hành Tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt” là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại (tháng 12 năm 2016) . Nếu chúng ta biết rằng Thực hành cơ bản của Tín ngưỡng Thờ Mẫu Tam phủ là nghi lễ lên đồng và lễ hội thì việc tìm hiểu về Tam phủ, Tứ phủ cũng là cần thiết. Sau đây người viết bài sẽ giới thiệu về vấn đề này.

Tam phủ công đồng & Tứ phủ Vạn linh là gì?

Tam phủ công đồng & Tứ phủ Vạn linh là hệ thống các vị Thánh mà người ta thờ phụng  trong tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ, Tứ phủ với một trật tự chặt chẽ thể hiện trong các giá hầu đồng mà người ta thỉnh các vị Thánh Mẫu, Chúa Bà, Quan Lớn, Chầu Bà, Quan Hoàng, Tiên Cô, Thánh Cậu theo trật tự nhất định.

Tam phủ công đồng là gì?

Tam Phủ công đồng là ban thờ chung chư vị thần linh của ba miền (Tam: Là ba, Phủ: Là nơi làm việc của các quan): Thiên Phủ, Địa Phủ, Thoải Phủ theo thứ tự từ cao đến thấp. Trong đó:
      – Thiên phủ (Màu Xanh – Vua cha Ngọc Hoàng): Bao gồm các chư vị thần linh cai quản bầu trời. Cai quản bầu trời, mặt đất, biển cả và cõi âm. Ngọc Hoàng là cha của Thánh Mẫu Liễu Hạnh, là đấng thần chủ tối cao. Vì là vị Thánh cao nhất nên Ngọc Hoàng Thượng Đế có ban thờ riêng trong đền và phủ của tín ngưỡng thờ Mẫu Tam Phủ. Bên cạnh đó Thiên phủ còn bao gồm các chư vị thần linh cai quản bầu trời.
      – Địa phủ (Màu Vàng – Vua cha Diêm Vương): Bao gồm các chư vị thần linh cai quản vùng đất đai - Âm Phủ. Là các vị thần linh cai quản cõi chết và phán xét trừng phạt con người có công hay có tội được tạo ra lúc còn sống.
      – Thoải (Thủy) Phủ (Màu Trắng – Vua cha Bát Hải): Bao gồm các chư vị thần linh cai quản miền sông nước.

Tứ Phủ Vạn Linh là gì?

Tứ phủ (hay Tứ phủ Vạn linh là ban thờ chư vị thần linh của bốn Miền: Thiên Phủ, địa phủ, thoải phủ, Nhạc phủ. (thứ tự sắp xếp ngày xưa). Tứ phủ được đặc trưng bởi bốn màu:

      – Thiên phủ (đặc trưng bằng màu đỏ): Bao gồm các chư vị thần linh cai quản bầu trời.
      – Địa phủ (đặc trưng màu vàng): Bao gồm các chư vị thần linh cai quản vùng đất đai.
      – Thoải (Thủy) Phủ (đặc trưng màu trắng): Bao gồm các chư vị thần linh cai quản miền sông nước.
      – Nhạc Phủ (đặc trưng màu xanh): Bao gồm các chư vị thần linh cai quản miền rừng, sơn lâm.

Mỗi vị thần sẽ thuộc về một phú, cai quản, quản lý những sự việc của phủ đó. Trang phục của mỗi vị thần ở mỗi phủ có màu sắc tương đồng nhau. Đại diện cho mỗi phủ đứng đầu là thánh Mẫu.

Quan điểm này ngày nay rất phổ biến trong việc xếp thứ tự tứ phủ hợp lý theo mặt không gian từ cao xuống thấp là Thiên phủ – Nhạc phủ – Thủy (thoải) phủ – Địa phủ. Theo đó, cao nhất là tầng trời (Thiên); sau đó đến vùng cao nguyên rừng núi (Nhạc); sau đến vùng đại dương, sông nước (Thuỷ hay còn đọc chệch là thoải), rồi mới đến vùng địa phủ.

Tín ngưỡng thờ Tam phủ – Tứ phủ tuy có nhiều quan điểm khác nhau nhưng lại không hề mâu thuẫn bởi vì chung quy lại đó đều là tôn thờ Thánh Mẫu, tôn thờ toàn vũ trụ bởi quan niệm có 4 vị Thánh Mẫu cai quản toàn vũ trụ, đó là:

      – Đệ nhất thượng thiên (Mẫu Thượng thiên)

      – Đệ nhị thượng ngàn (Mẫu Thượng ngàn)

      – Đệ tam thoải phủ (Mẫu Thoải)\

      – Đệ tứ địa phủ (Mẫu Liễu)

Như vậy Tứ phủ vạn linh là chỉ toàn bộ chư thánh của tín ngưỡng thờ mẫu mà đứng đầu là Thánh Mẫu. Các Chư linh của Tứ phủ được phân chia theo vị trí sau đây:

      – Mẫu đệ nhất (Thiên phủ) danh hiệu Thanh Vân công chúa

      – Mẫu đệ nhị (Nhạc phủ) danh hiệu Lê Mại đại vương

      – Mẫu đệ tam (Thoải phủ) danh hiệu Xích Lân công chúa

      – Mẫu đệ tứ (Địa phủ) danh hiệu Liễu Hạnh công chúa.

Trong các đền, điện thờ Tam phủ, Tam Toà Thánh Mẫu được xếp theo thứ tự sau:

      – Mẫu đệ nhất: Mẫu Liễu

      – Mẫu đệ nhị: Mẫu thượng ngàn

      – Mẫu đệ tam: Mẫu thoải.

Sở dĩ Mẫu Liễu được xếp đứng đầu các Thánh Mẫu là vì tuy lúc đầu bà chỉ cai quản thế giới mặt đất (địa phủ) nhưng về sau người ta đã đồng nhất Mẫu Thượng Thiên với Mẫu Địa, chỉ nói đến Tam Tòa Thánh Mẫu là Mẫu Thượng Thiên, Mẫu Thượng Ngàn, Mẫu Thoải (Thủy). 

Phụ vương đại thánh (Phối thờ):

      – Ngọc Hoàng thượng đế (thuộc Thiên phủ)

      – Bát hải long vương (thuộc Thoải phủ)

      – Tản viên Sơn thánh (thuộc Nhạc phủ)

      – Thập diện minh vương (thuộc địa phủ).

 Hội đồng chúa (Phối thờ) gồm:

      – Chúa Đệ Nhất Tây Thiên

      – Chúa Đệ Nhị Nguyệt Hồ (Chúa Nguyệt Hồ)

      – Chúa Đệ Tam Lâm Thao (Phú Thọ).

      – Chúa Cà Phê (Địa Phủ) & (Nhạc Phủ)

      – Chúa Long Giao (Nhạc Phủ)

      – Chúa Ngũ Hành Ngũ Phương (Nhạc Phủ)

      – Chúa Thác Bờ (Thoải Phủ) & (Nhạc Phủ)

      – Chúa Mọi (Nhạc phủ).

Ngũ vị tôn quan:

      – Quan lớn đệ nhất thượng thiên: quyền cai Thiên phủ trên trời, là thần làm mưa làm gió, là quan trong cung điện Ngọc Hoàng, mặc áo màu đỏ.

      – Quan Lớn đệ nhị Thượng ngàn: Quyền cai quản rừng núi, lên rừng, xuống biển tâu trình Bát Hải long vương, ông là vị quan giám sát đánh trận, xông pha, ông mặc áo màu xanh.

      – Quan Lớn đệ tam thoải phủ: Là con vua Bát hải long vương, ông mặc áo bào màu trắng, cầm đôi bạch kiếm đi xông pha quỷ thế tà giới.

      – Quan lớn đệ Tứ Khâm Sai: Là quan Địa linh, cai quản đất bằng, ông có trách nhiệm đi khâm sai các vùng dân, giữ an lành nước Việt, ông mặc áo màu vàng.

      – Quan lớn đệ Ngũ Tuần Tranh: Là quan lớn mặc áo bào màu xanh nước biển, cầm thanh long đao to.

 Tứ phủ chầu bà gồm:

      – Chầu Đệ Nhất (hóa thân của Thánh Mẫu Thượng Thiên): Thiên phủ

      – Chầu Đệ Nhị (Nhạc phủ): Danh hiệu Ngôi Kiều công chúa

      – Chầu Đệ Tam (hóa thân của Mẫu Thoải) thuộc Thoải phủ: Danh hiệu Thủy Điện công chúa

      – Chầu Thác Bờ (Thoải phủ, Nhạc phủ): có người hầu giá thứ 3, tức là chầu đệ tam, bà chúa Thác bờ

      – Chầu Đệ Tứ khâm sai (Tứ phủ – địa phủ): danh hiệu Chiêu Dung công chúa. Đình Cốc thượng là nơi tôn thờ Chiêu Dung công chúa Lý Ngọc Ba

      – Chầu Ngũ thờ ở Suối Lân, Lạng Sơn (Nhạc phủ): Danh hiệu Suối Lân công chúa

      – Chầu Lục (Nhạc phủ) Danh hiệu Lục cung công chúa

      – Chầu Bảy (Nhạc phủ) Danh hiệu Tân La công chúa

      – Chầu Bát thờ ở Tiên La Thái Bình (Nhạc phủ) : Danh hiệu nữ tướng Bát Nàn

      – Chầu Cửu (Cửu Huyền Thiên Nữ – Bỉm Sơn – Thanh Hóa)

      – Chầu Mười ở Mỏ Ba (Đồng Mỏ – Chi Lăng ) thuộc Nhạc phủ: Danh hiệu nữ tướng Đồng Mỏ Chi lăng

      – Chầu bé ở Bắc Lệ (Nhạc phủ): Danh hiệu Chầu bé Bắc lệ

      – Chầu bà Bản đền: Danh hiệu Thủ điện công chúa.

Thập vị Thủy Tế

      – Ông Hoàng Cả (Thiên phủ): Danh hiệu ông Hoàng quận, Lê Lợi

      – Ông Hoàng Đôi (Người Mán ): Nhạc phủ

      – Ông Hoàng Bơ thoải cung

      – Ông Hoàng Tư  thuộc Thoải phủ), Danh hiệu:  Đệ Tứ khâm sai (ông Hoàng khâm sai).

      – Ông Hoàng Năm

      – Ông Hoàng Lục (Thanh Hà – Hải Dương)

      – Ông Hoàng Bảy (Nhạc phủ) danh hiệu ông Hoàng Bảo Hà (Lào Cai)

      – Ông Hoàng Bát quốc (Thoải phủ) danh hiệu Ông Đệ bát đồng bằng sông Diêm (Thái Bình).

      – Ông Chín Cờn (Thiên phủ) danh hiệu ông Cờn môn (Nghệ An)

      – Ông Hoàng Mười (địa phủ) danh hiệu ông Nghệ An.

Tứ phủ thánh cô gồm:

      – Cô cả Thượng Thiên (Thiên phủ)
      – Cô Đôi Thượng Ngàn (Nhạc phủ)
      – Cô đôi Cam Đường (Nhạc phủ)
      – Cô Bơ Hàn Sơn – Thanh Hóa (Thoải phủ) tức là cô Bơ Bông, cô Bơ Tây hồ
      – Cô Tư Ỷ La (Địa phủ)
      – Cô Năm Suối Lân (Lạng Sơn) thuộc Nhạc phủ.
      – Cô Sáu Lục Cung (Nhạc phủ)
      – Cô Bảy Kim Giao (Nhạc phủ)
      – Cô Tám Đồi Chè (Nhạc phủ)
      – Cô Chín thượng ngàn
      – Cô Chín Giếng (Cô Chín Sòng Sơn- Thanh Hóa)
      – Cô Mười Đồng Mỏ- Thái Nguyên (Nhạc phủ)
      – Cô bé Thượng ngàn

      + Cô bé Đông Cuông (Nghệ An): Nhạc phủ

      + Cô Bé Suối Ngang (Hữu Lũng – Lạng Sơn): Nhạc phủ

      + Cô bé Đèo Kẻng (Thất Khê-Cao Bằng)

      + Cô Bé Tân An (Lào Cai)

      + Cô bé Cây Xanh (Bắc Giang)

      + Cô bé Nguyệt Hồ (Bắc Giang)

      + Cô bé Minh Lương (Tuyên Quang)

      + Cô bé Cây Xanh (Tuyên Quang)

      + Cô bé Thác Bờ (Hòa Bình): Thoải phủ

      + Cô bé Thoải phủ (Thoải phủ)

      + Cô bé Núi Dùm

      + Cô bé Mỏ Than

      + Cô bé Bản Đền

Thập vị Triều Cậu:

      – Cậu Hoàng Cả Phủ Giầy-Nam Định (Thiên phủ)

      – Cậu Hoàng Cả Sòng Sơn-Thanh Hóa

      – Cậu Hoàng Đôi (Nhạc phủ)

      – Cậu Hoàng Bơ (Thoải phủ)

      – Cậu Hoàng Tư

      – Cậu Hoàng Năm

      – Cậu Hoàng Bé Đồi Ngang-Ninh Bình (hay còn goi Cậu Hoàng Quận): Nhạc phủ

Ngoài ra ở mỗi bản đền lại có một cô bé, cậu bé coi giữ gọi là cậu bé, cô bé bản đền, trong đó thường hay ngự đồng như: Cậu Bé Phủ Bóng, Cậu Bé Đông Cuông,…

Ngũ hổ, Ông Lốt gồm:

      – Ngũ hổ:

      + Hắc Hổ trấn giữ phương Bắc

      + Bạch Hổ trấn giữ phương Tây

      + Hoàng Hổ trấn giữ trung tâm

      + Thanh Hổ trấn giữ phương Đông

      + Xích Hổ trấn giữ phương Nam.

      – Ông Lốt (rắn):

      + Thanh Xà Đại tướng quân

      + Bạch Xà Đại tướng quân.

Lời kết

Hi vọng những chia sẻ trên có thể giúp các bạn hiểu một cách đầy đủ và chính xác hơn về tín ngưỡng huyền diệu của Tam Phủ Công Đồng Tứ Phủ Vạn Linh đối với tín ngưỡng thờ Mẫu.